6 Mart 2023 Pazartesi

Her hakkı saklıdır.

Çiŋgis Kagan Moŋgolca koŋuşuyordu. Önemli üç sözü Moŋgol dilinde aşağıdadır:

Bunlardan soŋuncusunu eski Törükçeyle yazarsak:

KökTürük Adı Hakkında

Târihte KökTürükler [yükseliş dönemi 551-572, zayıflama dönemi 572-680, tekrâr yükseliş dönemi 680-734, yıkılış dönemi 734-745] olarak bildiğimiz atalarımız beŋgütaşlarda kendilerine hep Türk dėmişlerdir. 840 yılından öŋce yazılmış ya da dikilmiş beŋgütaşlarıŋ içinde "KökTürük" sözcüğü sâdece bir kez geçer. O da Köl Tigin beŋgütaşı doğu yüzü, 3üncü satırdadır. Bilge Kagan, 47 yaşında (27 Şubat 731'de) kayb ėttiği kardeşi Köl Tigin (ağabeyi Bilge Kagan'dan bir yaş küçüktür) aŋısına diktirdiği beŋgütaşıŋ doğu yüzüne, ataları Bumın Kagan ve İstemi Kagan'ıŋ devleti nasıl kurup Türkleri düzene soktuğunu aŋlatmayla başlar. Dört bir yanla savaşarak doğuda Kadırkan ormanından, batıda Temir Kapı'ya kadar sahipsiz ve teşkilatsız olan Kök Türükleri tanzim ėttiğini aŋlatırken "Ekin ara idi oksız Kök Türük ança olurur ermiş" (İkisiniŋ arasında sahipsiz ve teşkilâtsız Kök Türük'ler öylece otururlarmış) cümlesini kullanmıştır. Burada kendi milleti için "Kök Türük" kullandıktan soŋra devâmında "Türk" kullanmaya devam ėtmiştir.

Bilge Kagan, Köl Tigin beŋgütaşınıŋ içeriğini Köl Tigin'iŋ vefâtından soŋra yazmış ve yėğeni Yollıg Tigin'e taşa kazdırarak Köl Tigin beŋgütaşını 1 Ağustos 732'de diktirmiştir. Soŋra Bilge Kagan kendi beŋgütaşınıŋ içeriğini yazmış; kendisiniŋ 51 yaşındayken (25 Kasım 734'te) zehirlenmesinden soŋra Yollıg Tigin, yazısını yine taşa kazımış, Bilge Kagan beŋgütaşı haline getirmiş ve 22 Haziran 735'de dikmiştir. Tonyukuk beŋgütaşı ise, bu beŋgütaşlardan yaklaşık 370 km doğudadır. Bilge Kagan'ıŋ kayınpederi olan Tonyukuk, 60 yaşlarında (Bilge Kagan'ıŋ saltanatınıŋ başlangıcına denk gelir) kendi beŋgütaşınıŋ dikileceği Yukarı Tola vadisinde inzivaya çekilerek hatıralarını yazmıştır. 725 yılında vefâtından öŋce bu hatıralar daha soŋra taşa kazınarak beŋgütaşa dönüştürülmüştür.

KökTürük yazısını o dönemde sadece KökTürükler değil, Oğuzlar, Uygurlar, Kırgızlar, Türgeşler, tüm Türk boyları kullanıyordu. Uygurlar 745'de KökTürükleri yıktıktan soŋra, 840'lara kadar KökTürük abecesini kullanmağa devam ėtmişlerdir. Soŋra bu abeceyi terk ėdip, Soğdlardan Arab abecesi gibi yatay birleşik yazılan abeceyi alıp dikey yazmağa başladılar. Bu abece de bugünkü geleneksel Moŋgol yazısınıŋ ilk hâlini teşkil ėtmektedir. Çiŋgis (Ceŋgiz) Han (1162-1227) Moŋgol halkının yazıya sahip olmasını sağlamak için, Naimans'da yakalanan bir Uygur kâtibi olan Tata-Toŋa'ya (ᠲᠠᠲᠠᠲᠤᠩᠭ᠎ᠠ) (1160 - 1230) eski Uygur abecesini Moŋgolca için uyarlatmıştır.

Tuğrul Çavdar

ulduz@ktu.edu.tr

https://www.facebook.com/tugrul.cavdar

6 Mart 2023 Pazartesi

Çiŋgis Kagan'dan Üç Söz

Her hakkı saklıdır.

4 yorum: