Göktürkçe: Moŋğol Abecesi

KökTürük Adı Hakkında

Tarihte Göktürkler (asıl söylenişiyle Kök Türük) [yükseliş dönemi 551-572, zayıflama dönemi 572-680, tekrar yükseliş dönemi 680-734, yıkılış dönemi 734-745] olarak bildiğimiz atalarımız yazıtlarda kendilerine hep Türk dėmişlerdir. 840 yılından öŋce yazılmış ya da dikilmiş ve bugüne kadar keşf ėdilmiş yüze yakın anıtıŋ içinde sadece bir kez Kök Türük kelimesine rastladım. O da Köl Tigin yazıtı doğu yüzü, 3üncü satırdadır. Bilge Kagan, 47 yaşında (27 Şubat 731'de) kayb ėttiği kardeşi Köl Tigin (ağabeyi Bilge Kagan'dan bir yaş küçüktür) aŋısına diktirdiği yazıtıŋ doğu yüzüne, ataları Bumın Kagan ve İstemi Kagan'ıŋ devleti nasıl kurup Türkleri düzene soktuğunu aŋlatmayla başlar. Dört bir yanla savaşarak doğuda Kadırkan ormanından, batıda Temir Kapı'ya kadar sahipsiz ve teşkilatsız olan Kök Türükleri tanzim ėttiğini aŋlatırken "Ekin ara idi oksız Kök Türük ança olurur ermiş" (İkisiniŋ arasında sahipsiz ve teşkilatsız Kök Türük'ler öylece otururlarmış) cümlesini kullanmıştır. Burada kendi milleti için Kök Türük kullandıktan soŋra aynı milleti için Türk kelimesi kullanmaya devam ėtmiştir. Bunuŋ haricinde okuduğum anıtlarıŋ hiçbirinde Kök Türük kelimesine rastlamadım.
Bilge Kagan, Köl Tigin aŋıtınıŋ içeriğini Köl Tigin'iŋ vefatından soŋra yazmış ve Köl Tigin'iŋ yėğeni Yollıg Tigin'e taşa kazdırarak Köl Tigin aŋıtını 1 Ağustos 732'de diktirmiştir. Soŋra Bilge Kagan kendi aŋıtınıŋ içeriğini yazmış; kendisiniŋ 51 yaşındayken (25 Kasım 734'te) zehirlenmesinden soŋra Yollıg Tigin, yazısını yine taşa kazımış, Bilge Kagan aŋıtı haline getirmiş ve 22 Haziran 735'de dikmiştir. Tonyukuk aŋıtı ise bu aŋıtlardan öŋce 725 yılında dikilmiştir. Bilge Kagan'ıŋ kayınpederi olan Tonyukuk 60 yaşlarında (Bilge Kagan'ıŋ saltanatınıŋ başlangıcına denk gelir) kendi aŋıtınıŋ dikileceği Yukarı Tola vadisinde inzivaya çekilerek hatıralarını yazmıştır. 725 yılında vefatından öŋce bu hatıralar daha soŋra taşa kazınarak abideye dönüştürülmüştür.
Uygurlar 745'de Göktürkleri yıktıktan soŋra 840'lara kadar Göktürk abecesini kullanmağa devam ėtmişlerdir. Uygurlar daha soŋra Soğdlarıŋ abecesini kullanmağa başlamışlardır. Bu abece de bugünkü geleneksel Moŋğol yazısınıŋ ilk hâlini teşkil ėtmektedir.
Tuğrul Çavdar

4 Şubat 2015 Çarşamba

Moŋğol Abecesi

Moğollar abacalarını Uygurlardan almıştır. Uygurlar da Soğd'lardan. Eski Uygur yazısını görmek için tıklayıŋız. Uygurlar 850'lere kadar GökTürük abacasını kullanmış, daha soŋra Soğdlarıŋ hem dinini hem de abacalarını almışlardır. Cengiz Han 1204'te bu abacayı resmî abaca olarak kabul etmiş ve Moğollar 1947'ye kadar bu abacayı kullanmışlardır. Komünizmiŋ etkisiyle 1947'de bu abacayı Kiril abacasıyla değiştirmişler, 1993'te tekrar bu abacaya dönmüşlerdir. Dikey Arab yazısına beŋzeyen, başta, ortada, soŋda farklı yazılan bu abaca 2004 yılında dikkatimi çekmişti. Hiçbir yerde tam bir abaca tablosu bulamadım. Çoğu tablolar sadece Moğol seslerini içeren tablolardı. Bu abaca, Türkçe kaynakları bırakıŋ, yabancı kaynaklarda bile tam olarak verilmiyor. Bir kaç aylık araştırmadan ve farklı tabloları araştırıp derledikten soŋra Moğol abacasınıŋ yabancı sesleri de içeren tam listesini oluşturdum.

Örnek Moğol yazıları:

Dikkat ederseŋiz Moğollar da Çinli, Japon ve Koreliler gibi hatt san'atlarında fırça kullanıyorlar (Arab ve Latin hattında kesik uçlu kalem kullanılır). Ben de Kokturuk3.ttf fontunu tasarlarken fırça ile yazılmış hissini vermiştim.