Pusula

 

Doğduğuŋ Günüŋ Kutlu Olsun!

 

Eski Türklerde Ünvanlar

KökTörük Yazısınıŋ Evrensel Kodlarınıŋ Standardlaştırılması

Unikod Kurultayı KökTörük üsügleri için özel bir kod aralığı olmasını 2008'de kabul ėtti. Kod aralığı: 10C00-10C48. Bu aralıktaki harfler "sağdan sola" yazılacak şekilde Unikod Kurultayı tarafından belirlendi.

Unikod konsorsiyumu Orhun ve Yenisey üsüglerine toplam 73 kod tanımlarken sözcük ayracı (:) için bir kod tanımlamamıştır; halbuki sözcük ayracı bu yazı için olmazsa olmazdır. Buna ilâveten, bu yazıyı bizim gibi günümüzde kullanmak isteyenler için nokta, ters soru işareti, ünlem vs de yoktur.

KökTörükçeyle ilgili klavye ve çevirici yazılımlarını geliştirirken bu noktalama işâretlerine ihtiyaç duyduğumuzdan dolayı bunları mevcûd karakterlerden tamamlamaya çalıştık. Tamamlarken ilk baştaki ölçütümüz Android ve IOS sistem fontlarında estetik görünmesiydi. Ama sonrasında sorunlar yaşamağa başladık.

Ters soru işareti (⸮) için öŋce U+061F soŋra U+2E2E kullandık.

Sözcük ayracı için bilinen (:) kullanmak istemedik çünkü aşağıda kalıyor, üsügleri ortalamıyordu. Aynı şekilde nokta için bilinen (.) istemedik çünkü yine zeminde bir nokta bu yazı için uygun değildi, harfleri ortalamalıydı. Geçen altı yıl boyunca çok sayıda karakter seçenekleri deŋedik ve türlü türlü sorunlarla karşılaştık.

Özellikle sözcük ayracı ve nokta bizi çok yordu. Yaşadığımız sorunlardan ėdindiğimiz tecrübelerle aday karakterleri aşağıdaki testlerden geçirdik:

1 - Windows sistem fontunda KökTörük üsügleriniŋ ve sözcükleriniŋ doğru sırada görünmesini bozmaması

2 - Android sistem fontunda KökTörük üsügleriniŋ ve sözcükleriniŋ doğru sırada görünmesini bozmaması

3 - Microsoft Office Word'de, sağdan sola ilerleyen yazı sisteminde noktalama işâretinden soŋra gelen, sola yazılması gereken sözcüğü sağa atmaması

4 - Android'de, sağdan sola ilerleyen yazı sisteminde noktalama işâretinden soŋra gelen, sola yazılması gereken sözcüğü sağa atmaması

5 - Microsoft Office Word'de, pdf'e çevirirken noktalama işaretleriniŋ fontunuŋ değişmemesi

6 - Microsoft Office Word'de, sözcükleri yok ėtmemesi

7 - Geliştirdiğim özel bir fontla noktalama işaretleriniŋ Android'de test ėdilmesi

Buna göre sözcük ayracı seçeneklerinde şu sorunları yaşadık:
“∶” U+2236 (Ratio) : Word'de pdf'e çevirince ayracıŋ fontu değişiyor. Madde# 5.
“⁚” U+205A (Two Dot Punctuation) : Word'de pdf'e çevirince ayracıŋ fontu değişiyor. Madde# 5.
“׃” U+05C3 (Hebrew Punctuation Sof Pasuq) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.

“։” U+0589 (Armenian Full Stop) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“꞉” U+A789 (Modifier Letter Colon) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“᠄” U+1804 (Mongolian Colon) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“︰” U+FE30 (Presentation Form For Vertical Two Dot Leader) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“﹕” U+FE55 (Small Colon) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“˸” U+02F8 (Modifier Letter Raised Colon) : Yüksek konumlu.

“:” U+003A (Colon) : Kullanmağa karar vėrdik.

Nokta seçeneklerinde şu sorunları yaşadık:
“･” U+FF65 (Halfwidth Katakana Middle Dot) : Android'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 4.

“ꞏ” U+A78F (Latin Letter Sinological Dot) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“﹒” U+FE52 (Small Full Stop) : Word'de sözcüğü sağa atıyor. Madde# 3.
“∙” U+2219 (Bullet Operator) : Word'de sözcükleri yok ėdiyor. Madde# 6.

“·” U+0387 (Greek Ano Teleia) : Word'de sözcükleri yok ėdiyor. Madde# 6.
“·” U+00B7 (Middle Dot) : Word'de sözcükleri yok ėdiyor. Madde# 6.
“⋅” U+22C5 (Dot Operator) : Android'de güzel duruyor ama Word'de sözcükleri yok ėdiyor. Madde# 6.
“‧” U+2027 (Hyphenation Point) : Word'de nokta+enter gibi davranıyor.
“⸱” U+2E31 (Word Separator Middle Dot) : Kullanmağa karar vėrdik.

Yaklaşık bir haftadır tüm yazılımlarımızı kullanmağa karar vėrdiğimiz kodlara göre güncellemeğe çalışıyoruz...

Eski Türkçe'de Rakamlar

6. - 9. yüzyıllar arasında yazılan KökTörük üsüglü eserlerde rakam kullanılmamıştır. Sayılar hep yazıyla yazılmıştır. Maalesef günümüzde KökTörükçe rakam diye şekiller uydurulmaktadır. Böyle uyduruk rakamlara itibar ėtmektense bazı Törük boylarınca kullanılmış aşağıdaki rakam sistemlerine bakılabilir. Bunlar:

1 - Çuvaş rakamları (sağdan sola)

2 - Macar - Sekel rakamları (sağdan sola)

3 - KökOguz (Gagauz) rakamları (soldan sağa)

Bu rakam sistemleri, soldan sağa giden Roma ve Etrüsk rakamlarına temel görünümde beŋzese de detaylarda çok farklılıklara sahiptir. Çuvaş ve Macar-Sekel rakamları KökTörük yazısı gibi sağdan sola giderken, KökOguz rakamları soldan sağa gider.

1- Çuvaş Rakamları

Toplamsal mantıkla "sağdan sola" yazılır.

1989 :   1000+500+100+100+100+100+50+10+10+10+5+1+1+1+1

2173 :   1000+1000+100+50+10+10+1+1+1

2 - Macar - Sekel Rakamları

İki yöŋtemle "sağdan sola" yazılır:

1 - Toplamsal mantık

1989 :   1000+ 500+100+100+100+100 +50+10+10+10+5+1+1+1+1

2173 :   1000+1000 +100+50+10+10+1+1+1

2- Çarpımsal mantık

1989 :   1000+ 9 (= 5+1+1+1+1) * 100 +50+10+10+10+5+1+1+1+1

2173 :   2 (= 1+1) * 1000 +100+50+10+10+1+1+1

3 - KökOguz Rakamları

Toplama ve Çarpma mantığı beraber kullanılarak "soldan sağa" yazılır. Örneğin:

95 :   20+20+20+20+5

142 :   100+20+20+1+1

610 :   5*100+100+10

1005 :   10*100+5

 

Android Tabanlı Eski Türkçe Sözlük

Soŋ Güncelleme: 27/2/2021

Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

10,233 sözcük içeren bu sözlük yazılımı Göktürk ve Uygur harfli yazıtlarda/eserlerde geçen söz varlığını içerir ve aşağıdaki kaynaklardan dėrlenmiştir:

1- Hüseyin Namık Orkun, "Eski Türk Yazıtları", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1942.

2- Ahmet Caferoğlu, "Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü", Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı: 260, 1968.

3- Mehmet Ölmez, "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları", BilgeSu Yayıncılık, 3. baskı, Ankara, 2015.

4- Hatice Şirin User, "Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi", Kömen Yayınları, 2. baskı, Konya, Ekim 2010.

5- Fikret Yıldırım, Erhan Aydın, Risbek Alimov, "Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig", BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.

6- Talat Tekin, "Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı", Öncü Kitap, Ankara, 2004.

7- Erhan Aydın, "Uygur Kağanlığı Yazıtları", Kömen Yayınları, Konya, Ekim 2011.

8- Rysbek Alimov, "Tanrı Dağı Yazıtları, Eski Türk Runik Yazıtları üzerine bir İnceleme", Kömen Yayınları, Konya, Ocak 2014.

9- İsmail Doğan, Zerrin Usta, "Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı", AltınPost Yayınları: 202, Ankara, 2014.

İNDİR

Nasıl kuracaksıŋız: Telefonuŋuzdan bloğa bağlanıŋ, İNDİR'i tıklayıŋ, telefonuŋuza (download klasörüne) kurulum dosyası (apk) inecek. Oŋu çalıştırıŋ, ayarlardan bir kereliğine bilinmeyen kaynağa izin vermeŋiz istenecek (ayarlar - güvenlik - bilinmeyen kaynaklar kutucuğunu tıklayıŋ), ondan soŋra sözlük kurulmuş olacak. Google Play Store haricindeki kaynaklar bilinmeyen kaynak kabul édilir ve normalde bilinmeyen kaynaklardan program kurmayıŋ. Ama baŋa güveniyorsaŋız ve bu sözlüğü kurmak istiyorsaŋız bir kereliğine bilinmeyen kaynağa izin veriŋ :-)

Web Tabanlı Eski Türkçe Sözlük ( 6. - 9. Yüzyıl)

Eski Türkçe Sözlük ( 6. - 9. Yüzyıl )
Her hakkı saklıdır 2020.
Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Aranan Sözcük :


Eski TürkçeTürkçe

Tuğrul ÇAVDAR   ulduz@ktu.edu.tr

10,233 sözcük içeren bu sözlük yazılımı Göktürk ve Uygur harfli yazıtlarda/eserlerde geçen söz varlığını içerir ve aşağıdaki kaynaklardan dėrlenmiştir:

1- Hüseyin Namık Orkun, "Eski Türk Yazıtları", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1942.
2- Ahmet Caferoğlu, "Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü", Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı: 260, 1968.
3- Mehmet Ölmez, "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları", BilgeSu Yayıncılık, 3. baskı, Ankara, 2015.
4- Hatice Şirin User, "Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi", Kömen Yayınları, 2. baskı, Konya, Ekim 2010.
5- Fikret Yıldırım, Erhan Aydın, Risbek Alimov, "Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig", BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.
6- Talat Tekin, "Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı", Öncü Kitap, Ankara, 2004.
7- Erhan Aydın, "Uygur Kağanlığı Yazıtları", Kömen Yayınları, Konya, Ekim 2011.
8- Rysbek Alimov, "Tanrı Dağı Yazıtları, Eski Türk Runik Yazıtları üzerine bir İnceleme", Kömen Yayınları, Konya, Ocak 2014.
9- İsmail Doğan, Zerrin Usta, "Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı", AltınPost Yayınları: 202, Ankara, 2014.

Windows KökTörükçe Klavye Düzeni

Windows KökTörükçe Düzeni
𐰜𐰇𐰚∶𐱅𐰇𐰼𐰜𐰲𐰀∶𐰋𐰃𐱅𐰏𐰲𐰃
(KökTürükçe Bitigçi = Göktürkçe Yazıcı)
Soŋ Güncelleme: 16/12/2020
Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Donanımsal klavyeŋizle tümleşik çalışan KökTörükçe klavye düzeni ile artık eskiden yaptığım Windows tabanlı sanal klavyede KökTörükçe yazıp, oradan kopyalayıp başka uygulamalara yapıştırmağa gerek yok. Doğrudan istediğiŋiz masaüstü ve web uygulamalarında donanımsal klavyeŋizden KökTörükçe yazabileceksiŋiz.

İNDİR

Bunuŋ için yukarıdaki yazılımı indirip, RAR dosyayı açıp setup.exe dosyasını çalıştırmaŋız gerek. Kurulum tamamlandıktan soŋra aşağıdaki adımları izlemelisiŋiz:

Başlat 

Ayarlar

Zaman ve Dil

Dil

Türkçe

Seçenekler

Klavye Ekle

𐰜𐰇𐰚∶𐱅𐰇𐰼𐰜𐰲𐰀∶𐰋𐰃𐱅𐰏𐰲𐰃

Bunları yaptıktan soŋra ekranıŋız araç çubuğunuŋ solundaki TUR yazan dil ikonunu tıkladığıŋızda kurduğuŋuz diller+klavyeler ekranıŋ sağ altından aşağıdaki gibi yükselir:

Bunlar arasında 𐰜𐰇𐰚∶𐱅𐰇𐰼𐰜𐰲𐰀∶𐰋𐰃𐱅𐰏𐰲𐰃 yi seçmeŋiz durumunda artık fiziksel klavyeŋiz aşağıdaki düzeni alır:

Shift veya CapsLock ile:

Eğer Windows'uŋ Ekran Klavyesi aracını kullanmak isterseŋiz şöyle görünecektir:

Bu klavye düzeninde KökTörük üsügleriniŋ donanımsal klavyeŋizde hangi tuşlara denk geldiğini ayrıca aşağıdaki tablodan görebilirsiŋiz.

Kurt Başlı Sancak

İskitler (Sakalar), Sarmatlar, Kuŋlar (Huŋ) ve KökTörükler Kurt Başlı Sancak kullanmışlardır. Bu sancak savaşta alplere cesaret vėrirdi. Ordunuŋ eŋ öŋünde bu sancak taşınırdı. Jean Paul Roux, savaşta alpleriŋ kurt gibi uluduğunu yazar. KökTörükler döneminde Kagan'ıŋ otağınıŋ doğu kapısında (KökTörüklerde ana giriş kapısı her zaman doğudandır) Kurt Başlı Sancak sallanırdı. 581 yılında Doğu KökTörük Kaganlığınıŋ zayıflamasıyla oŋa bağlı olan Batı KökTörük Yabgusu Tardu'ya Çin hükümdarı Kurt Başlı Sancak göndererek onu tüm KökTörükleriŋ kaganı olarak tanıdığını bildirmiş, bunuŋ üzerine Tardu bağımsızlığını ilan ėtmiş ve KökTörük Kaganlığı doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Aşağıda, Kuzey Kazakistan'da bulunan 7. - 8. yüzyıllarda kullanılan Kurt Başlı Sancak görülmektedir.

KökTörük Silahları

Tarih Boyunca Törük Boylarınıŋ Kullandıkları Ürüŋ Başlar

 

İslâmla ilgili Eski Türkçe Sözcükler

 

Türk Yayıncılığında KökTürükçeyle ilgili İlk Haber

Orhun beŋgütaşları ilk kez 1889'da bulunmuştur. Alman asıllı Rus bilim adamı Wilhelm Radloff, bu beŋgütaşlarıŋ içeriğini KökTürük harfleriyle 1892'de yayınlamıştır. Bu beŋgütaşlardaki yazılar ve KökTürük yazısı 1893'te Danimarkalı Türkolog Vilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür. KökTürükçe'den Türk yayıncılığında ilk kez İkdâm (إقدام) gazetesinin 200. sayısında (Rûmî: 5 Şubat 1310, Mîlâdî: 17 Şubat 1895) , Necîb Âsım tarafından “Hutût-ı Kadîme-i Türkiyye (خطوط قديمهٔ تركيه)” makale-i mahsûsasında bahs ėdilmiştir. Makaleniŋ bir kısmını bulabildim ve Latin harflerine çevirdim.

Osmanlı harflerinden günümüz harflerine çevirim aşağıdadır:

Kaynak göstermeden kullanmayıŋız

Makale-i Mahsûsa
Hutût-i Kadîme-i Türkiyye

Kadîmen Avrupa'nıŋ şimâl-ı ğarbi (kuzey batısı) tarafında isti'mâl ėdildiği (kullanıldığı) anlaşılan bir nev'i hatt-ı tasvîriye (resm yazısı) "run" dėnilmektedir. Bir takım zevâtıŋ rivâyetine göre bu kelime İskandinavyacada bulunan ve (esrâr) ma'nâsına gelen "runa" kelimesinden alınmışdır. Bu rivâyetiŋ sâhibleri bu hurûfuŋ gizli şeyler yazılmağa mahsûs olduğunu ileri sürüyorlar. Diğer bir fırka da bunuŋ "runes" masdarından müştak olduğu re'yinde bulunuyor. Bu masdar "çizmek" ma'nâsına geldiğinden ve yazılar da taş, ağaç ve ma'denleriŋ üzerini çizerek hâsıl ėdildiğinden bu ism vėrilmişdir dėyorlar.

Her ne ise bu yazılar levhalarda kullanıyordu. Hâlâ İsveç'iŋ bir çok yerlerinde husûsuyla (Uppland) eyâletindeki kayalar üzerinde vâsıta-i tezâkür olmak üzere bu yazılara çokça tesâdüf ėdilmektedir. Yazılarıŋ zaman-ı isti'mâli (kullanımı) de efkâr-ı ulemâyı (bilim adamlarınıŋ fikirlerini) işğal ėden mesâil sırasına geçmiş ve nihâyet mîlâd-ı İsâ'dan (a. m.) pek de evvel olduğunu hemân kabul ėdilmişdir. Bu yazınıŋ kıdemi hakkındaki ihtilâf-âra menşei ve mevridi hakkında da tekevvün ėtmiş ve bu da Asya'da kelime olduğuna kanâat-ı umûmiye hâsıl olmakla hall olunmuşdur. (Run) denilen bu yazılar on dördüncü asr-ı mîlâdîde bile...

Daha soŋralarında Osmanlı döneminde KökTörükçe ve beŋgütaşlar üzerine birkaç eser daha yazılmıştır. İşte bu eserler ve bazı sahîfeleri:

Necîb Âsım - Eŋ Eski Türk Yazısı - 1899

Şemseddîn Sâmî - Orhun Âbideleri - 1903

Necib Âsım - Orhun Âbideleri - 1921