Törükçe T niŋ Moŋgolca Ç ye Dönüştüğü Sözcükler

Turpan Yazıtında Uygur Atasözü

Karamanoğlı Mehmed Beğ'iŋ Türkçe Fermanı

1277 yılında Türkçeniŋ zayıfladığı, Farsça ve Arabca karşısında itibarsız görüldüğü Anadolu’da Karamanoğlı Mehmed Beğ bir ferman yayınlar ve Türkçeniŋ konuşulmasını zorunlu kılan, Türkçeniŋ resmî dil olduğunu belirten bir ferman yayınlar:

Ne Mutlu Türk'üm Diyene!

"Ne Mutlu Türk'üm Diyene" cümlesiniŋ KökTörük ve eski Uygur üsügleriyle yazılışı:

Dünya Kadınlar Günü

𐰭 = ŋ , 𐰪 = ñ

Çoğu arkadaşımız nazal ŋ (𐰭) 'yi yazmak için ñ kullanıyor ama bu yaŋlıştır. Ben de 1994'lerden 2010'lara kadar bu hataya düşmüştüm.

ñ = ny/yn harfine karşılıktır (İspanyoncada Siñor uŋ Sinyor okunması gibi). Bilimsel literatürde nazal ŋ = kef-i nun (ڭ)= geŋizcil ŋ harfi ŋ ile yazılır, ñ ile değil; ñ = 𐰪 harfine karşılıktır.

ŋ kutupsuz sessizdir; n+g şeklinde bir çift sessiz değildir; herkes bu yaŋılgıya düşüyor. Aynı şekilde ñ (ny/yn) de kutupsuz sessizdir; n+y şeklinde çift sessiz değildir. Bakıŋız:
http://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1946-published.pdf (ilk sayfada Öz bölümü)
http://www.tekedergisi.com/Makaleler/1770739505_1sertkaya.pdf (2. sayfa b) maddesi, 3. sayfada e) maddesi ve 4. sayfada h) maddesinden soŋraki paragrafta "Bu mukayeseli imlâlarda da görüleceği üzere ny çift ünsüz değil, tek bir sestir.")

ŋ ve ė yi telefonda yazmakta zorluk çekiyorsaŋız yaptığım şu Göktürkçe klavyeyi kullanabilirsiŋiz; Latin arayüzünde ŋ ve ė vardır. Klavyede dört arayüz var: Latin, simge, Orhun, Yenisey: http://www.kok-turk.blogspot.com.tr/2018/05/android-tabanl-ekran-ustu-on-screen.html

Tuğrul Kuşu

Eski Uygurca'da Türük'üŋ Yazılışı

"Türük" sözcüğünüŋ Uygurlar dönemindeki yazılışına eŋ uygun formu aşağıda vėrilmiştir (iki yazılı resimde sağda dik inen). Moŋgollar Uygurlardan bu yazıyı aldıktan soŋra Çin yazısında fırçanıŋ kullanılmasınıŋ ėtkisiyle bu yazıyı fırçayla yazmağa başladılar (tek yazılı resim).

Türklerde At Kuyruğunu Bağlamak

At kuyruğu bağlama geleneği, Türkleriŋ savaş adetlerindendi. Eski Türkler savaşa giderken atlarınıŋ ayaklarına dolanmasın diye kuyruklarını bağlarlardı. At kuyruğu bağlamak veya örmek kahramanlık ve yiğitlik işâreti sayılmaktaydı. Hunları aŋlatan Çin taş oymalarında atlarıŋ kuyrukları bağlıdır. Bu gelenek Sakalarda (İskitler) da görülmüştür. Osmanlı padişahları da savaşa giderken atlarınıŋ kuyruklarını bağlamışlardır.

Tonyukuk, Türk milletiniŋ içine at kuyruğu bağlı (savaşmak için gelen) düşman sokmadığını aŋlatır. Fal kitabı Irk Bitig'de "atınıŋ kuyruğunu bağlayıp gururla koştur" şeklinde bir ibare vardır. Kaşgarlı Mahmûd da DLT eserinde yiğit bir alpıŋ atınıŋ kuyruğunu ördürdüğünü aŋlatır.

 Sakalara aid Issık kurganında (MÖ. 5. yüzyıl) bulunan alp ve kuyruğu bağlı at heykeli

Dünyanıŋ bilinen ilk halısı: Pazırık halısı Türklere aid ve M. Ö. 3. yüzyılda yapılmıştır. Pazırık halısı, Altaylarıŋ Pazırık bölgesinde keşf ėdilen kurganda bulunmuştur. Bu halıda da kuyruğu düğümlü atlarıŋ üzerinde savaşçılar vardır. Pazırık halısına bakıldığında içi desenlerle süslü bordürlar, Anadolu Türklüğü halıcılığında hâlâ korunmuştur.

Hun atı

Atınıŋ kuyruğu bağlı bir Türk alpı

Toŋ Yabgu ve 2. Hüsrev Perviz

Peygamberimiz Hz. Muhammed (SAV), çevre hükümdârlara İslâm'a davet mektûbları göndermişti. Peygamberimiz, bugünkü İran'ıŋ yėrinde olan Sâsânî (ساساني) Devleti (205-651) Kisrâsı 2. Hüsrev Perviz'e (خسرو پرویز , kisrâlık: 590-628) de Abdullah bin Huzâfe es-Sehmî (عبد الله بن حذافة السهمي) ile 628 yılında mektûb göndermiş, 2. Hüsrev Perviz kendisine gelen mektûbu yırtıp yėre atmış ve hakaret etmişti. Bundan dolayı peygamberimiz, Kisrânıŋ mülkünüŋ (ülkesiniŋ) paramparça olması için bedduâ ėtmiştir. Müslüman Arablar, Sâsânîleriŋ güney komşusuydu; Sâsânîleriŋ kuzeyinde ise KökTürük Devleti (552-745) vardı. Toŋ Yabgu (𐱃𐰆𐰭∶𐰖𐰉𐰍𐰆 , Tardu'nuŋ oğlu, İstemi'niŋ torunu, kaganlık: 619-630) batı KökTürükleriŋ Yabgu'su olmuştu. Toŋ Yabgu, Sâsânîleri kendisine bağlamak istiyordu. 2. Hüsrev Perviz'e aşağıdaki mektûbu yolladı:

Ben, Teŋri tarafından üstün kılınmış Aşina soyunuŋ Batı KökTürük Devleti´niŋ Yabgusu, Kuzeyiŋ Efendisi Toŋ Yabgu. Türk'e karşı gelmek Teŋri’ye karşı gelmektir, Türklere karşı koymak kimseniŋ haddine değildir. Elçimle beraber, Devletime üç sandık dolusu altın yollarsaŋız oraya Tudun (Kagan'ıŋ temsilcisi olarak atanan bölgesel yöŋetici) atayıp baŋa itaat ėtmeyi kabul ederseŋiz savaşmaktan vazgeçerim.

Türkleri henüz tanımayan 2. Hüsrev Perviz, mektubu getiren ėlçiyi işkence ederek öldürtmüş, parçalara ayırarak üç sandıkla Toŋ Yabgu'ya göndermiştir. Bu, herhalde o tarihe kadar Türklere karşı yapılmış eŋ büyük hakâret ve aptallıktı. Deliye dönen Toŋ Yabgu, yėğeni Böri Şad (𐰋𐰇𐰼𐰃∶𐱁𐰑) ile ordusunu toparlayıp 2. Hüsrev Perviz'iŋ bulunduğu Derbent kalesine (bugünkü Dağıstan Cumhûriyetinde) saldırdı. Öŋce kaleyi büyük bir ok yağmuruna tutmuş, soŋra surlardan içeri girip içeride taş üstünde taş bırakmamışlardır ve 2. Hüsrev Perviz öldürülmüştür (628). Aynı yıl Sâsânî asilleri, Kisrâ olarak 3. Yezdigerd'i atasa da, zayıflayan Sâsânî Devletine güneyden saldıran Müslüman Arablar soŋ vėrmiştir. Peygamberimiziŋ duâsı da kabul olmuştur.

Tuğrul Çavdar
Kaynak göstererek kullanabilirsiŋiz

KökTürükçede Sayılar

Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Her ne kadar KökTürük harfli eserlerde rakam olmasa da, KökTürükçeyle aynı kökten gelen, Orta Asya'dan Hunlarıŋ Avrupa'ya taşıdığı Macar-Sekel abecesiniŋ rakamlarıyla, Etrüskleriŋ ve Batı Asya'daki Türk topluluğu Çuvaşlarıŋ rakamlarınıŋ beŋzer olması da şaşırtıcıdır. Macar dilbilimci András Róna-Tas, Macar-Sekel abecesiniŋ KökTürük abecesiniŋ çocuk sistemi olduğunu isbatlamıştır. Hunlar Orta Asya'dan Avrupa'ya bu rakamları mı taşıdı? Yoksa bu rakamları Roma rakamlarından mı aldı? Peki Romalılardan çok uzak olan Çuvaşların bu rakamları Romalılardan alması çok düşük ihtimal. Zira tarihçiler Çuvaşlarıŋ bu rakamları eski Türklerden aldığını düşünmektedir.

Macar-Sekel rakamları

 Çuvaş rakamları

Roma rakamları

Dikkat edilirse, soldan sağa yazılan Latin yazısındaki Roma rakamlarında 6, 7, 8 için V niŋ sağ tarafına I ler eklenirken sağdan sola yazılan eski Türkçe kökenli Macar-Sekel ve Çuvaş rakamlarında I ler V niŋ soluna eklenmiştir; yani artış sola doğrudur.

Bitişik Yazı Sistemlerinde Fontlar

1996'dan bu yana font yapıyorum. Latin, KökTürük, İbrani, Kiril gibi harfleriŋ ayrık olduğu fontlarıŋ yapımı çok kolay. Arab ve Moŋgol gibi harfleriŋ birleşik olduğu fontlarda birleşme kurallarınıŋ tanımlanması gerekiyor. Buna ilâveten, Arab yazısında hat sanatı gereği, bir harfiŋ başta yazılışınıŋ farklı çeşidleri de olabiliyor (veya ortada ve soŋda). Aşağıdaki resimde ن harfiniŋ başta yazılışınıŋ bėş farklı çeşidini görüyorsuŋuz. Hangi harften öŋce hangi tarzıŋ basılacağını OpenType Glif (Glyph) Yėr Değiştirme Tablosunda tanımlanması gerekiyor. Bundan dolayı Arabca, Moŋgolca gibi bitişik yazı sistemleri için font içerisinde bu tanımlamalarıŋ kod hâlinde yazılması gerekiyor.

Bazı birleşik Arab glif örnekleri

Bazı birleşik Moŋgol glif örnekleri

Fontuŋ kod kısmından bir bölüm

Günümüzde işletim sistemleri (PClerde Windows, Linux, Mac'larda MacOS, telefonlarda Android, IOS) farklı yazı sistemlerini göstermek için içinde birden fazla font bulundurur. Örneğin Android https://fonts.google.com/ daki fontları kullanır; Hindce yazıyı göstermek için Hindce fontu, Tibetçe yazıyı göstermek için Tibetçe fontu, kezâ Arab, İbrani, KökTörük, Moŋgol, Çin, Kore, Bengal, Tay vs metinlerini göstermek için onların fontunu kullanır. Örneğin MS Word'de Arial veya Times New Roman ile yazı yazarken metne Tibetçe bir yazı kopyalarsaŋız yazınıŋ fontu otomatik Himalayan.ttf olur, çünkü Tibet harfleri bu fontta vardır. Android telefonumdaki Latin, Arab, Moŋgol, KökTörük, İbrani, Çin/Japon, Kore yazı tipleri bir hattat olarak hoşuma gitmeyince sayısal hattatlığa soyundum ve farklı yazı sistemleriniŋ eŋ çok sevdiğim fontlarını tek bir font içinde dėrleyip telefonuma sistem fontu olarak yükledim (sadece telefonu köklemeden fontunu değiştirme işlemi iki yıla yakın zaman aldı; güvenlikten dolayı Android bunu engelliyor). Tek sorun Arabca ile Moŋgolca harfleri aynı font içine başarılı şekilde gömemiyordum. Fontuŋ içine bitişik yazı sisteminde harfleriŋ birleşme kurallarını tanımlayan kod gömülmesi gerektiğinden dolayı (bitişik olmayan harfli Latin, Kiril, KökTörük, Çin/Japon, Kore, İbrani, Tay gibi yazı sistemlerinde bu sorun yoktur) bitişik yazı sistemlerinden (Arabca, Moŋgolca, Süryanice) birden fazlasını bulunduran bir font dünya üzerinde tahminimce yapılmamıştır. Bunuŋ sebebi sanıyorum ki bu yazı sistemleriniŋ hepsine hâkim tek bir teknik eleman olmayışıdır. Ama bu da telefonumuzda istemediğimiz estetikte fontları kullanmak zorunda bırakıyor bizi. Siz Latin harfleriŋizden memnun olabilirsiŋiz ama Bir Arab, Çinli, Koreli, Moŋgol, Tibetli telefonunda kendi yazısınıŋ fontunu sevmeyebilir. 8/5/2020 itibariyle yaklaşık 15 aydır çözmeye çalıştığım sorunu çözdüm ve iki farklı bitişik yazı sistemi olan Arabca/Osmanlıca harfleri ile Moŋgol/Eski Uygur harflerini aynı font içinde dėrleyebildim ve telefonuma yükleyebildim. Bu yazı sistemleriniŋ hepsini bildiğim ve kullandığım için bu ihtiyacı hiss ėdiyordum; siz ėtmeyebilirsiŋiz. Kendim geliştirdiğim KökTürük, Latin/Kiril, Çin/Japon, Kore, Arab/Yeŋi Uygur/Peştu/Urdu, Kore, İbrânî, Hind, Moŋgol/Mançu yazı sistemleriniŋ eŋ sevdiğim hatlarını içeren tek bir fontuŋ görünümü aşağıdaki gibidir:

Web Tabanlı Eski Uygurca ↔ Türkçe Sözlük

Eski Uygurca ↔ Türkçe Sözlük
Her hakkı saklıdır 2019.
Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Aranan Sözcük :


Eski UygurcaTürkçe

Tuğrul ÇAVDAR   ulduz@ktu.edu.tr

Ötkür PERHAT   ئۆتكۈر پەرھات

Bu sözlük yazılımı aşağıdaki kaynaklardan dėrlenmiştir:

1- Ahmet Caferoğlu, "Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü", Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı: 260, 1968.
2- İsmail Doğan, Zerrin Usta, "Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı", AltınPost Yayınları: 202, Ankara, 2014.

[1]'den 7016 sözcük, [1]'de olmayan 1078 sözcük de [2]'den alınmıştır. [2]'den alınan sözcükler soŋunda [*] olacak şekilde gösterilmektedir.

Android Tabanlı Eski Uygurca ↔ Türkçe Sözlük

Android Tabanlı Eski Uygurca ↔ Türkçe Sözlük
Soŋ Güncelleme: 14/8/2019

Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Uygurlar, 745'de KökTürükleri yıktıktan soŋra, 840'lara kadar KökTürük abecesini kullanmağa devam ėtmişlerdir. Soŋra bu abeceyi terk ėdip, Soğdlardan Arab abecesi gibi yatay birleşik yazılan abeceyi alıp dikey yazmağa başladılar. Bu abece de bugünkü geleneksel Moŋğol yazısınıŋ ilk hâlini teşkil ėtmektedir. Çiŋgis (Ceŋgiz) Han (1162-1227) Moŋgol halkının yazıya sahip olmasını sağlamak için Uygur Türklerinden bilginleri başkentine çağırmış ve Moŋğolca için Uygur abecesini uyarlatmıştır.

Bu sözlük yazılımı aşağıdaki kaynaklardan dėrlenmiştir: 

1- Ahmet Caferoğlu, "Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü", Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı: 260, 1968. 

2- İsmail Doğan, Zerrin Usta, "Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı", AltınPost Yayınları: 202, Ankara, 2014. 

[1]'den 7016 sözcük, [1]'de olmayan 1078 sözcük de [2]'den alınmıştır. [2]'den alınan sözcükler soŋunda [*] olacak şekilde gösterilmektedir.

İNDİR

Nasıl kuracaksıŋız: Telefonuŋuzdan bloğa bağlanıŋ, İNDİR'i tıklayıŋ, telefonuŋuza (download klasörüne) kurulum dosyası (apk) inecek. Oŋu çalıştırıŋ, ayarlardan bir kereliğine bilinmeyen kaynağa izin vermeŋiz istenecek (ayarlar - güvenlik - bilinmeyen kaynaklar kutucuğunu tıklayıŋ), ondan soŋra sözlük kurulmuş olacak. Google Play Store haricindeki kaynaklar bilinmeyen kaynak kabul édilir ve normalde bilinmeyen kaynaklardan program kurmayıŋ. Ama baŋa güveniyorsaŋız ve bu sözlüğü kurmak istiyorsaŋız bir kereliğine bilinmeyen kaynağa izin veriŋ :-)

KökTürük Harfleriniŋ Kökeni

Araba Bilgisayarında KökTürükçe

Arabamıŋ bilgisayarı doğal olarak KökTürük harflerini göstermiyordu, yėrine kutucuklar basıyordu. Uzun uğraşlar soŋucu kendi KökTürükçe 2004 fontumu arabamıŋ bilgisayarına yükleyebildim.

Osmanlıca Sözdizim Kitabları

Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

KökTürükçeyi doğru yazmak isteyen bir kişi Osmanlıcayı da iyi bilmelidir. Çünkü Osmanlıcadaki "Türkçe" unsurlar, KökTürükçeye günümüz Türkçesinden çok daha yakındır. Aslında KökTürükçe, Osmanlıca diye iki farklı dil yoktur. İkisi de eski Türkçedir fakat farklı abecelerle yazıldıkları için abeceleriniŋ adlarıyla onları aŋmaktayız.

Osmanlıca sarf-nahv'i yeŋi yazılmış kitablardan değil, aşağıda listesini yaptığım eski eserlerden çalışıŋız:
Külliyat-ı Kavaid-i Lisan-ı Osmanî, 1317 (400 sahîfe) - Raşid
Kavaid-i Osmaniyye, 1317 (155 sahîfe) - Ahmed Cevdet
Kavaid-i Osmaniyye, 1303 (720 sahîfe) - Ahmed Cevdet
Kavaid-i Osmaniyye (218 sahîfe) - Abdullah Ramiz Paşa
Osmanlıca Sarf ve Nahv Dersleri (530 sahîfe) - Alî Vasfî
Lehçe-i Osmanî, 1293-1306 (1400 sahîfe) - Ahmed Vefîq
Hoca-i Lisan-i Osmanî, 1311 (1054 sahîfe) - Mehmed Rıf'at
Külliyat-ı Kavaid-i Osmaniyye, 1303 (360 sahîfe) Mehmed Rıf'at

Aşağıdaki İngilizce kitablar da faideli çünkü yukarıdaki Osmanlıca kitablardan da öŋce yazılmışlar. Ne kadar eski, o kadar öz-saf Osmanlıca/Türkçe:
Grammar of the Turkish Language, 1832 (315 sahîfe) - Arthur Lumley Davids
Turkish Interpreter, 1842 (345 sahîfe) - Major Charles Boyd
Turkish Language Grammar and Vecabulary, 1854 (590 sahîfe) - William Burckhardt Barker
Oriental Grammars, Part 7, Turkish Language, 1877 (150 sahîfe) - Franz Thimm
Key to the Ottoman-Turkish Conservation-Grammar, 1908 (200 sahîfe) - V. H. Hagopian

Örneğin 1832 basımlı bu İngilizce kitaba, günümüzde basılmış Osmanlıca gramer kitablarından çok çok daha fazla güvenirim. Resimdeki örnekte, üçüncü şahıslarda "ye" harfi genelde düşürüldüğü aŋlatılıyor. Günümüzde kimse bu detayları bilmiyor...

Abdullah Han'ıŋ Payzası

Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Altın Orda Devleti bir Türk-Moğol hanlığıdır. Aşağıdaki payzayı Altın Orda devletiniŋ müslüman hanı Abdullah Han (1362 - 1369) vėrmiştir. Vėrilen payzalarıŋ sayısı bir düzineyi geçmez. Altun payzalar biŋlerce kişiyi yöŋetenlere vėrilirken, gümüş payzalar yüzlerce kişiyi yöŋetenlere vėrilmiştir. Eski Uygur yazısı 840 - 16. yüzyıl arasında Türk devletleri arasında kullanılmıştır.

KökTürük Harfleriniŋ Detayları

Her hakkı saklıdır. Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

Günümüzde birçok insan KökTürük harflerini yazarken harfleriŋ detaylarına dikkat ėtmemektedir Halbu ki harfleriŋ yazımlarında özellikle Bilge Kagan ve Kül Tigin beŋgütaşlarında ısrarla uyulmuş bazı detaylar vardır. Bu detaylarıŋ bazılarına Tonyukuk beŋgütaşında uyulmadığını görüyoruz.

Mesela kalın b 𐰉 ve nd/nt 𐰦 harfi, zeminden yukarıda, satır tavanına dayalı yazılmıştır. İnce d 𐰓 harfi, zeminden ve tavandan uzakta ortaya yazılmıştır.

kalın b 𐰉:

nd/nt 𐰦

İnce d 𐰓:

o/u 𐰆, kalın d 𐰑, kalın g 𐰍, ince g 𐰏, kalın k 𐰴, ök/ük 𐰜, ok/uk 𐰸, m 𐰢, nç 𐰨, kalın r 𐰺, kalın t 𐱃, ince t 𐱅 harflerinde kıvrımlar vardır; bu kıvrımlar Tonyukuk yazıtındaki harflerde yoktur.

o/u 𐰆:

kalın d 𐰑:

ince g 𐰏:

ök/ük 𐰜:

ok/uk 𐰸:

m 𐰢:

Kalın t 𐱃 de üst kısım alt kısımdan ayrıdır.

Kalın s 𐰽 harfi sağdan akan çizgiye soldan eklemelidir (çoğumuz sol yukarıdan sağ aşağıya akan çizgiye sağ üstten ekleme yapıyoruz).

2004 ve 2019 yılında yaptığım KökTürükçe fontlar, Orhun yazıtlarındaki harfleriŋ tüm kıvrımlarını taşımaktadırlar. Bu fontları tasarlarken Bilge Kagan ve Kül Tigin yazıtlarındaki harflerle uyumlu olmasına özellikle dikkat ėttim.

Gėŋizcil ŋ ve Kapalı ė niŋ Eksikliği

Günümüzde "Kitabını" yazınca seniŋ mi onuŋ mu aŋlayabiliyor musuŋuz? Hayır. Halbu ki:
Kitabıŋı: seniŋ
Kitabını: onuŋ

Peki "ben"?

ben: kendim

beŋ: tende oluşan siyah nokta

bin: binmek eylemi

biŋ: 1000

"en" de ne aŋlıyorsuŋuz?

eŋ: azamiyet, eŋ fazla gibi
ėŋ: gėŋişlik

don: giysi türü
doŋ: doŋmak eylemi

1928'de hem normal n hem de geŋizcil (nazal) ŋ aynı harfle gösterilmeye başlanınca bu durum ortaya çıktı. Geŋizcil ŋ, Göktürkçede de, Uygurcada da, Osmanlıcada da, Asya'daki Türk Cumhuriyetleriniŋ kullandığı Kiril abecesinde de normal n'den ayrı harfle gösterilir. Latin abecemizde normal n ve geŋizcil ŋ'yi aynı harfle "n" göstermeğe başlayınca geŋizcil ŋ yazılışını ve sesini kayb ėttik.

Ha bu arada "Tengri" deki ng, n-g şeklinde iki sessiz değildir, geŋizcil ŋ'dir: Teŋri. Geŋizcil ŋ'yi temsil ėden harfimiz olmadığı üçün ng ile yazıyoruz.

Ya "yėmek" ve "dėmek" fiillerindeki ė, bazen niçin i oluyor? Çünkü bu ė'ler kapalı. Kapalı ė, e-i arasında bir sesdir. 1928'e kadar kapalı ė'yi normal e'den farklı yazıyorduk. Latin harflerine geçince bazen e bazen de i ile yazmağa başladık ve bu sesi de kayb ėttik.

yėmek: yėdi, yėyor (yiyor)

dėmek: dėdi, dėyor (diyor)

Daha fazla bilgi üçün:

Geŋizcil ŋ: http://www.kok-turk.blogspot.com.tr/2015/02/guncel-turkcedeki-nazal-n-kef-i-nun.html

Kapalı ė: http://www.kok-turk.blogspot.com.tr/2015/03/kapal-e-e.html

KökTürükçeniŋ Bazı Göktürkçecilerden(!) Çektikleri

Baŋa soruyorlar: "Siziŋ siteŋizdeki çevirici internetteki başka bir sitedeki çeviriciden farklı çeviriyor".

Bazıları harf uydurup bunları Göktürkçe diye yutturmaya çalışırken (Bilge Kagan, Kül Tigin, Tonyukuk görebilseydi "bunlar da ne?" dėrlerdi) bazıları var ki Latin abecesi mantığıyla düşünüp çeviri yapıyorlar, üŋlü üŋsüz her harfi yazıyorlar.

Her yazı sisteminiŋ kendisine göre yazım kuralları vardır. Meselâ "ketebe" sözcüğü 6 Latin harfiyle yazılırken 3 Arab harfiyle yazılır: ke-te-be. "Samsung" 7 Latin harfiyle yazılırken 2 Kore harfiyle yazılır (aslında 2*3 ama konuyu dağıtmayayım) : sam-sung. "Tokyo" 5 Latin harfiyle yazılırken 2 Japon harfiyle yazılır: to-kyo. "Ötüken" 6 Latin harfiyle yazılırken 4 KökTürük harfiyle yazılır: ö-t-ük-en. "Tonyukuk" 8 Latin harfiyle yazılırken 5 KökTürük harfiyle yazılır: t-o-ny-uk-uk. KökTürükçeyi Latin abecesiniŋ mantığıyla yazan aslında hala Latin abecesiyle yazıyordur, sadece harfleri ve yazı yöŋünü değiştirmiştir!

KökTürük yazı sisteminiŋ kuralları korunmalıdır. Aksi takdirde yeŋi uygulanan kural KökTürük yazı sisteminiŋ kuralı değil, uyduranıŋ kuralı olur. Bu durumda Latin harfleri gibi hemen hemen her harfi yazmaya dönüşmekte iş; tek fark sağdan sola ve KökTürük üsükleriyle yazılması. Ünlüleriŋ her zaman yazılmadığı çok sayıda yazı sistemi var. Yeŋi başlayanlar için bu zor olsa da, günlük hayatta bu yazı sistemini kullansaydık, zaten harf harf okumayacak, sözcüğü tek seferde tanıyıp söyleyecektik. Araba, arba, raba aynı şekilde yazılsa da Türkçe'de sadece "araba" olduğu için "araba" diye okuyacaktık. Farklı Türkçe sözcükleriŋ istisnâi beŋzer yazımları olabilir ama bu sorun 14 asır öŋce de vardı.

Harf uyduran kitle diyor ki "Güncel dilimizde h, f, v harfleri var. Göktürk abecesinde yok. Bunları k, p, b ile temsil ėtmek doğru değil." Eğer sözcük Türkçe ise bu sözcükleriŋ çoğu geçmişte k, p, b ile yazılırdı: ablamak -> avlamak, eb -> ev, kangı -> hangi, katun -> hatun, kagan -> han oldu. Daha fazla örnek üçün: http://www.tamga.org/2017/09/b-v.html
Bu sessizleri içeren Arabca, Farsca, İngilizce, Fransızca sözcükler ise tamamen başka bir sorunumuz. Ama yine de Arabca kökenli "harita" yı Göktürk harfleriyle "karita" diye yazdığımızda karita diye dilimizde bir sözcük olmayacağı için harita diye okuyabiliriz.

KökTörük abacası, yazıldığı dönemdeki eŋ gelişmiş abacalardan biriydi. O dönemde kullanılan abacalarıŋ çoğu ilkel şekilde yazılıyordu. Mesela bugün mükemmel bir yazıma ulaşmış ve çok sayıda hatt sanatı türü geliştirilmiş Arab yazısı, o dönemlerde çok ilkeldi. Arab harflerinde noktalama henüz o dönemlerde daha kullanılmaya başlanmadığından

ن = ث = ت = ب

خ = ح = ج

ذ = د

ز = ر

ش = س

ظ = ط

غ = ع

ق = ف

harflerinden eşit olanlar aynı şekilde yazılırdı. Daha soŋraları noktalar kullanılarak bu harfler ayrıştırıldı. Ama bu da yėtmedi, hatasız okunabilmesi için esre, ötre, üstün de bu harfleriŋ üstünde ve altında kullanılmaya başlandı. Kısacası geçen 1400 yıl boyunca Arab abacası hep işlendi ve geliştirildi.

KökTörük abacasını eleştirenler ise bu abacaya haksızlık yaparlar. Zirâ bu abaca 840 yılından soŋra kullanılmadığından dolayı, soŋ 1300 yıldır işlenmemiş ve geliştirilmemiş olmasına rağmen, 1300 yıl öŋceki hâliyle bile günümüz Türkçesini yazmak için yėterlidir. Yani 1300 yıl öŋce bir çok abaca ilkel kurallarla yazılırken KökTörük abacası diğerlerine nazaran çok üstün bir teknolojiyle ve mantıkla tasarlanmış ve kullanılıyordu.

Harf uydurmak ne benim ne de bir başkasınıŋ haddine! Hele "bu harf Göktürk harfidir" diye insanlara sunmak insanları kandırmaktır! Bu konunuŋ akademisyenleri, otoriteleri var. Onlar varken bireysel girişimler, sadece o bireyleriŋ ve çevreleriniŋ kabulüyle kalır; genel kabul kazanmaz.

31 yıldır KökTürükçeniŋ içinde olan biri olarak. Ömrünü buŋa vėren biri olarak. KökTürükçeniŋ bilgisayar dünyasına kazandırılmasıyla ilgili bir çok ilkleri (ilk font, ilk yazılım vs...) yapan biri olarak böyle kişisel harf uydurmalar ve Latin-gibi Göktürkçe yazmalar beni çok rahatsız ėtmektedir!

Sayısal Ortamda İlk Köktürükçe Yazışma

Göktürkçeniŋ Unicode.org tarafından desteklenmesiyle, artık Orhun ve Yenisey harflerini bilgisayarda, telefonda kullanabiliyoruz. Aşağıdaki yazışma, herhalde sayısal ortamdaki ilk Göktürkçe yazışmadır, hem de eŋ doğru yazım kurallarıyla. Berkant Parlak arkadaşımız Türk Yazısı kitabınıŋ yazarıdır ve Göktürk harfleriniŋ imlasını eŋ doğru şekilde bilen az sayıda kişilerden biridir.

Bir ölür, biŋ diriliriz!

Duâ

Windows Tabanlı Köktürükçe ↔ Türkçe Sözlük

Windows Tabanlı Köktürükçe ↔ Türkçe Sözlük
Soŋ Güncelleme: 16/6/2019

Her hakkı saklıdır 2018.
Kaynak göstermek şartıyla kullanabilirsiŋiz.

İNDİR

Hüseyin Namık Orkun, 1939-1942 arasında yazdığı "Eski Türk Yazıtları" adlı kitabında 840'lara kadar yazılmış Göktürk harfli çoğu yazıtı incelemiş ve kitabınıŋ soŋunda, bu yazıtlardaki 1235 kelimeyi sözlük olarak vérmiştir. 1942'den soŋra da yeŋi yazıtlar bulunmuş, bugüne kadar keşfédilen Göktürk harfli yazıt sayısı 568'i aşmıştır (Osman Fikri Sertkaya, "Göktürk (Runik) Harfli Yazıtların Envanter, Alfabe ve Bibliyografya Problemleri Üzerine", Dil Arastırmaları Dergisi, Sayı: 2 Bahar 2008, 7-34 ss.). Yeŋi bulunan yazıtlarıŋ söz varlığını da eklemek üzere, altı yeŋi kaynaktan daha faydalanılmış, bu kaynaklardan "Eski Türk Yazıtları" eserinde olmayan 573 kelime daha tesbit édilmiş, toplamda 1808 kelime olup aşağıdaki kaynaklardan dérlenmiştir:

1- Hüseyin Namık Orkun, "Eski Türk Yazıtları", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1942.
2- Mehmet Ölmez, "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları", BilgeSu Yayıncılık, 3. baskı, Ankara, 2015.
3- Hatice Şirin User, "Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi", Kömen Yayınları, 2. baskı, Konya, Ekim 2010.
4- Fikret Yıldırım, Erhan Aydın, Risbek Alimov, "Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig", BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.
5- Talat Tekin, "Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı", Öncü Kitap, Ankara, 2004.
6- Erhan Aydın, "Uygur Kağanlığı Yazıtları", Kömen Yayınları, Konya, Ekim 2011.
7- Rysbek Alimov, "Tanrı Dağı Yazıtları, Eski Türk Runik Yazıtları üzerine bir İnceleme", Kömen Yayınları, Konya, Ocak 2014.

[1]'den 1235 kelime, [1]'de olmayan 573 kelime de [2-6]'dan alınmıştır. [2-6] kaynaklı kelimeler yazılımda * ile gösterilmiştir.